De Tijd interview

If you read Dutch/Flemish this may be interesting

De nieuwe Koude Oorlog

POLITIEK Edward Lucas over de finlandisering van west-europa



Terwijl het Westen nog in een hoerastemming verkeert na de val van het communisme en zich voorhoudt dat in Rusland 'een soort' democratie ontstaat, maken Poetin en de zijnen werk van machtsuitbreiding in Europa. Daarover gaat 'De nieuwe Koude Oorlog' van The Economist-correspondent Edward Lucas.


De oude Koude Oorlog was een militaire en ideologische confrontatie tussen twee machtsblokken op globale schaal. Maar vandaag is Rusland geen globale tegenspeler meer. Het is zelfs een partner in internationale organisaties. 'Ik beweer dus niet dat de oude Koude Oorlog terug is, wel dat er een nieuwe in de maak is, die rond Europa draait', zegt Edward Lucas, al twintig jaar correspondent in Centraal- en Oost-Europa voor het Britse weekblad The Economist.


'In 1990 was er een sterk geloof dat Rusland een 'normaal' westers land zou worden, maar het Kremlin is dat westerse aspect aan het terugdringen. Er is zelfs een grootscheepse antiwesterse propaganda aan de gang, die de Russen wil doen geloven dat hun land een belegerd fort is omgeven door hypocriete elementen. Dat is een potente boodschap, die de afname van de politieke vrijheid moet rechtvaardigen. Vreemd genoeg slaat het Westen geen acht op de bedreigingen die uitgaan van het nieuwe Rusland. Ik heb mijn boek een alarmerende titel gegeven omdat ik mensen wil wakker schudden over de zorgwekkende ontwikkelingen in Rusland.'





Wat is het doel van de machthebbers in het Kremlin?


Lucas: 'Ze willen tientallen miljarden dollars verdienen en ik zou graag geloven dat dat hun enige streven is. Maar daarover ben ik niet optimistisch. Ik ben ervan overtuigd dat ze het overwicht willen terugwinnen dat ze in de jaren 90 zijn verloren, niet op een militaire, maar op een economische manier. Ze streven naar een Finlandisering van de hun omringende landen. Finland leek in de Koude Oorlog een normaal land, maar daar gebeurde niets wat de Sovjet-Unie niet wilde. Dat is vandaag zelfs het doel van het Kremlin in West-Europa. We moesten maar eens hard gaan nadenken over onze veiligheid.'


'Sinds 1991 zijn we er in het Westen van overtuigd geraakt dat er in Rusland een democratie aan het ontstaan is. 'Ze is wel niet helemaal zoals de onze, maar het valt wel mee', luidt de redenering. Ik vind dat een foute analyse. Onder Jeltsin kwam het wilde kapitalisme op, dat geleid heeft tot een groepje steenrijke oligarchen. Die periode heeft het westerse systeem in de ogen van veel Russen gediscrediteerd, hoewel er onder Jeltsin veel aandacht naar politieke vrijheid ging. Vandaag is er een autoritaire, xenofobe regering aan de macht in het Kremlin, die revisionistisch is in haar benadering van de geschiedenis en revanchistisch tegenover de landen die vroeger tot zijn invloedssfeer behoorden. Het Kremlin probeert die staten terug in zijn macht te krijgen en slaagt daar tot op zekere hoogte ook in. Wij zijn die strijd aan het verliezen door ons onvermogen te zien wat er in Rusland echt aan de hand is.'





Welke rol speelt energie in die nieuwe Koude Oorlog?


Lucas: 'Energie is vandaag even belangrijk voor de veiligheid van Europa als wapens in de oude Koude Oorlog waren. De Europese Unie als geheel is rijker dan Rusland. De Russen hebben ons meer nodig dan wij hen. Europa zou kunnen overleven zonder Russische energie, hoewel het duur en moeilijk zou zijn. Toch weigert het Kremlin het Energiehandvest te ondertekenen, waarin onder meer staat dat de pijpleidingen voor de export van olie en gas moeten worden gedemonopoliseerd. Zonder Russisch monopolie zouden we in Europa ook gas kunnen kopen van andere leveranciers dan Gazprom. Rusland zou dan die pijpleiding wel beheren, maar niet langer de macht hebben om de gasprijs en -toevoer te bepalen. Het Russische monopolie op de pijpleidingen is een fundamenteel probleem, want daardoor kan het Kremlin de toevoer van gas naar 'onwillige' landen stopzetten of de prijs ervan eenzijdig verhogen.'


'Wat Rusland nu doet, is afzonderlijke contracten afsluiten met de landen van de Europese Unie, zoals Duitsland of Hongarije. Het Kremlin slaagt erin ons tegen elkaar uit te spelen omdat het groter is dan elk land afzonderlijk. Maar alle landen van de Unie samen zijn veel groter dan Rusland! Er is dus dringend nood aan een gezamenlijk energiebeleid waar de hele Europese Unie zich aan houdt.'


'Natuurlijk zijn wij gewend om economie te zien als zakendoen tussen individuele bedrijven. Maar als het over energie gaat, moeten de belangen van individuele bedrijven op de tweede plaats komen: energieveiligheid is uiteindelijk nationale veiligheid. Ik vind dat de Europese gasbedrijven moeten worden gesensibiliseerd rond het feit dat het afsluiten van contracten met Gazprom voor hen wel interessant is op korte termijn, maar dat het dat niet is voor Europa op lange termijn. We moeten hen zelfs verbieden om contracten met Gazprom af te sluiten, zolang dat bedrijf - niets minder dan de gasdivisie van nv Het Kremlin - zich niet houdt aan de regels van de vrije markt.'


'Ook zou het verboden moeten worden dat Gazprom aandelen koopt in Europese gasbedrijven zolang bedrijven van bij ons geen aandelen kunnen kopen in Gazprom. En tot slot zouden we ook eens moeten nadenken over het toelaten op onze beurzen van schimmige Russische bedrijfjes die voor Gazprom opereren. We moeten de Russen op een kordate manier duidelijk maken dat alleen echte bedrijven met echte aandeelhouders op onze beurzen welkom zijn.'





Waarom noemt u Estland een 'frontstaat' in de Nieuwe Koude Oorlog?


Lucas: 'Toen de regering van Estland in april 2007 een Sovjetoorlogsmonument wilde verplaatsen vanuit het centrum van Talinn, trok een troep Estse Russen door de stad om winkelruiten in te gooien. Het Kremlin steunde dat geweld en prees de plunderaars als 'patriotten' die protesteerden tegen Estlands 'fascistische sloop'.'


'Later vielen leden van Nasji, een door het Kremlin opgerichte jeugdbeweging, de Estse ambassade in Moskou aan en probeerden de auto van de Zweedse ambassadeur die zijn medeleven kwam betuigen, omver te gooien. Het tafereel werd gadegeslagen door de Moskouse politie, die geen poot uitstak. In de nasleep van het incident werd een massieve cyberaanval op Estland gelanceerd, vermoedelijk door het Kremlin georkestreerd. Ik vind dat alarmerende signalen!'





Ziet u aspecten van de Sovjet-Unie terugkomen in het huidige Rusland?


Lucas: 'Poetin is geen tweede Stalin en Rusland is de Sovjet-Unie niet. Maar ze zijn wel bezig het Sovjetverleden drastisch te herschrijven. Zo beweert Poetin vandaag dat het Molotov-Ribbentroppact (het Duits-Russische niet-aanvalspact met de geheime clausule over de onderlinge verdeling van Polen) legaal was. Voorts noemde hij in een toespraak de val van de Sovjet-Unie 'een van de ergste gebeurtenissen uit de 20ste eeuw'.'


'Tegenwoordig wordt in officiële Russische kranten ook beweerd dat de slachting van Katyn niet is gepleegd door de Russen, zoals alle historici nu weten, maar door de nazi's. Stalin vertelde dat al en dat zien we nu terugkomen. In het Westen leidt dat niet tot verontwaardiging, maar ik kan je verzekeren dat dergelijke uitspraken bij de Polen een alarmbel doen rinkelen. Ik vind dat we in het Westen dat gevoel van verontwaardiging meer zouden moeten delen.'





Hoe ziet de ideologie van het Kremlin eruit?


Lucas: 'De Poetin-ideologie is een mengeling van rood, wit en bruin. Het rood staat voor Sovjetnostalgie, het wit voor tsaristische nostalgie - het idee van orthodoxie, nationalisme en autocratie - en het bruin voor fascisme. Dat laatste schuilt in het enorme populisme en in de corporatistische staat waarin politiek en economie grotendeels samenvallen.'


'Ik vind die combinatie van rood, bruin en wit sinister, en het wordt des te erger naarmate het Westen in Rusland zijn morele autoriteit verliest. Begin jaren 90 gold het Westen in Rusland nog als een voorbeeld. De Russen stelden toen vast dat hun systeem niet had gewerkt en pleitten voor een overname van het westerse model. Maar iemand als Poetin wil dat niet langer, integendeel.'





Waarom is Poetin in eigen land zo populair?


Lucas: 'Om te beginnen is een stem voor Poetin vaak een stem tegen de jaren 90. Veel westerlingen onderschatten hoe vreselijk die tijd was. Er was de vernedering dat het land werd geleid door de gênante dronkenlap Jeltsin. Er heerste economische chaos met enorme werkloosheid, met lonen die te laat werden betaald en een vrije val van de levensstandaard. Geen van die dingen bestaat nog onder Poetin. De corruptie is verminderd, het land is in het buitenland goed vertegenwoordigd, de oligarchen zijn onder controle en de levensstandaard is verhoogd. De gemiddelde Rus verkiest het leven onder Poetin ver boven dat onder Jeltsin.'


'Ook de media spelen een rol in de populariteit van Poetin. Jeltsin werd op televisie voortdurend belachelijk gemaakt, maar over Poetin worden alleen vriendelijke dingen gezegd. Tot slot is er de rol van het geld. Als Poetin had geregeerd met even weinig geld als Jeltsin, dan zouden we veel minder over zijn succes spreken. De Russen menen overigens niet dat ze goed worden bestuurd, noch dat de openbare diensten goed functioneren of dat de politiek hen representeert. Het probleem is alleen dat ze die kritiek niet op Poetin betrekken.'





U schrijft dat politieke tegenstanders vandaag opnieuw worden opgesloten in psychiatrische instellingen.


Lucas: 'Dat is een vreselijke echo van de ergste episodes uit de Sovjettijd. Ik besef natuurlijk dat Rusland een groot land is en dat ook in de VS mensen ten onrechte in de psychiatrie zitten. Met dat verschil dat je daartegen in de VS protest kan aantekenen en dat het daar niet gaat om de internering van critici van het regime.'


'In Rusland gebeurt het wel dat politieke tegenstanders in de psychiatrie worden opgesloten, niet zozeer door het centrale gezag, maar door lokale machthebbers. Als mensen worden opgepakt, worden ze tijdens hun ondervraging meteen met een psychiater geconfronteerd. Die vertelt hen dat iedereen van Poetin houdt en dat mensen die niet van Poetin houden wel gek moeten zijn, om te besluiten dat gekken in de psychiatrie thuishoren. Ik vind dat een angstwekkende evolutie.'


'Ik weet dat veel mensen niet bang zijn om naar de gevangenis te gaan, maar wel om in de psychiatrie te belanden en medicatie te krijgen. Ik beweer niet dat het op grote schaal gebeurt. In tegenstelling tot de Sovjet-Unie, opteert het Kremlin vandaag niet voor de volledige controle over zijn burgers. Wat het wel doet, is voorbeelden stellen die intimiderend werken. Zo tolereren ze een paar politieke partijen, een paar vrije media en een paar onafhankelijke organisaties, maar ze blijven hen voldoende intimideren om mensen bang te houden.'





Sofie MESSEMAN


© 2008 Mediafin




Publicatie: De Tijd
Publicatiedatum: 12 april 2008
Auteur: sme;
Pagina: 9
Aantal woorden: 1684